79. ROCZNICA JEDYNEGO ŚWIĘTA 1. KORPUSU PANCERNEGO

„Bił Pierwszy Pancerny wroga – i zwyciężał,
Niech żyje chwała polskiego oręża,
A pieśń o Korpusie niechaj płynie w świat,
by nikt nie zapomniał tamtych, dzielnych lat.”

Michał Wasilewski

1. Korpus Pancerny Wojska Polskiego (1. KPanc) to jeden z dwóch największych polskich pancernych związków taktycznych okresu II Wojny Światowej, który w czasie operacji łużycko-praskiej wsławił się w walkach pod Budziszynem i Dreznem. Stan etatowy Korpusu, wielkość i jakość uzbrojenia oraz zalety techniczne, kwalifikowały go na trzecim miejscu po 1. i 2. Armii WP. Przebył liczący ponad 2 150 km szlak bojowy spod Berdyczowa na Ukrainie aż do Mělnika na terenie Czechosłowacji. Jego żołnierze wzięli udział w walkach z doborowymi jednostkami niemieckimi, takimi jak Korpus Pancerny „Grossdeutschland”, w tym z Dywizją Grenadierów Pancernych „Brandenburg” i Dywizją Spadochronowo-Pancerną „Hermann Goering”.

Formowanie 1. Korpusu Pancernego rozpoczęło się w okresie od lipca 1944 r. w okolicach Ber¬dyczowa pod Żytomierzem na Ukrainie. Zgodnie z rozkazem specjalnym Nr 00127 dowódcy 1. Armii WP w ZSRR z 5 lipca 1944 r. według ogólnego stanu osobowego 7 546 żołnierzy. W połowie sierpnia formujące się oddziały i pododdziały zostały skierowane w rejon Chełma na Lubelszczyźnie (okolice Sawina, Radzanowa, Klitna, Nowin, Janowa, Zawadówki, Chełma). W styczniu 1945 r. wyposażono go w pierwsze czołgi, działa pancerne i niezbędne zapasy wojenne. W międzyczasie prowadzono intensywne szkolenie bojowe stanu osobowego. W strukturze organizacyjnej 1. Korpusu Pancernego znajdowa¬ły się wówczas: dowództwo i sztab, 1. Brygada Piechoty Zmotoryzo¬wanej, 2., 3. i 4. Brygada Pancerna, 24., 25. i 27. Pułk Artylerii Pan¬cernej, 26. Pułk Artylerii Przeciwlotniczej, 2. Pułk Moździerzy, Dywizjon Artylerii Rakietowej, Batalion Rozpoznawczy, łączności i saperów, klucz samolotów i inne (łącznie 14 jednostek pierwszorzutowych i 11 zabezpieczenia działań). Trzy brygady pancerne sformowano według radzieckich etatów nr 010/500-010/506 o ogólnym stanie osobowym po 1 346 żołnierzy i 65 czołgów w każdej - rozkaz ogólny Nr 00153 dowódcy 1. Armii WP w ZSRR z 15 lipca 1944 r. Na dowódcę Korpusu wyznaczono gen. bryg. Józefa Kimbara.

9 lutego 1945 r. Korpus został podporządkowany 1. Frontowi Białoruskiemu i ześrodkowany w rejonie Krzyża, a 19 marca od¬dany do dyspozycji dowódcy 2. Armii WP. W dniach 7-10 kwiet¬nia został przegrupowany na północny zachód od Bolesławca. Na swym szlaku, który zapoczątkowało forsowanie w dniu 16 kwietnia Nysy Łużyckiej, stoczył wiele zwycięskich walk, w tym najbardziej chlubne o miejscowości: Niesky, Odernitz, Diehla, Kodersdorf, Forstgen, Dubrau, Burkau Radeberg, Hermsdorf. Po wycofaniu z przedmieść Drezna, największą bitwę pancerną sto¬czono w dniach 23-30 kwietnia z ugrupowaniem dowódcy Grupy Armii „Środek” feldmar¬szałka Schörnera w rejonie Budziszyna, podążającym z południa na odsiecz Berlinowi. Szlak bojowy zakończył 10 maja w Mělniku koło Pragi czeskiej. Po kilkudniowym wypoczynku w dniu 12 maja odbyła się defilada i wspólna manifestacja, w której wzięły udział jednostki Armii Radzieckiej, partyzanci czechosłowaccy i oddziały 1. Korpusu Pancernego Wojska Polskiego.

Po uroczystej defiladzie, w dniach 13 i 14 maja 1945 r. pancerniacy wyruszyli do kraju. Krótki odpoczynek nastąpił w okolicach Bolesławca, w celu sprawdzenia i naprawy sprzętu. Przemieszczające się 22 maja kolumny pancerne przeszły przez Leszno, Rawicz i wkroczyły do Kalisza. Tłumy ludzi, wśród flag biało-czerwonych wiwatowały na cześć bohaterskich żołnierzy. Dowódca korpusu przyjął defiladę. Następnie odbyła się msza dziękczynna za zwycięski powrót 1. Korpusu Pancernego z frontu. Odprawił ją ks. prałat Janowski w kościele św. Józefa. Żołnierze 1. KPanc rozpoczęli nowy rozdział swej historii.
2 czerwca 1945 r. 4. Brygada Pancerna zorganizowała uroczysty apel w hołdzie poległym za Ojczyznę. W parku Gołuchowskim, w Kaliszu, żołnierze usypali symboliczny kopiec na którym umieścili brzozowy krzyż. Wieczorem przy ognisku i dźwiękach Mazurka Dąbrowskiego, por. Emeryk Kalozsi odczytał rozkaz dowódcy brygady z nazwiskami poległych żołnierzy. Przy każdym wyczytanym żołnierze odpowiadali: „poległ na polu chwały". Pobyt na ziemi kaliskiej został przerwany rozkazem Naczelnego Dowódcy WP w dniu 11 czerwca 1945 r., kiedy to 1. Korpus Pancerny otrzymał zadanie wymarszu na granicę polsko-czechosłowacką. Trasę - Kalisz, Wieluń, Gliwice, Rybnik, Cieszyn, liczącą 260 kilometrów korpus przebył w ciągu dwóch dni, a następnie uczest¬niczył w akcji „Burza 333”, po za¬kończeniu której objęty został nową strukturą organizacyjną i przeszedł na etaty czasu pokojowego. W dowód uznania za wykazane męstwo i bohaterstwo żołnierzy, korpusowi nadano rozkazem Naczelnego Dowódcy WP miano „Drezdeński” i przyznano Order Krzyża Grunwaldu III klasy. Wkrótce tą nazwę wyróżniającą otrzymały niektóre oddziały korpusu, np. 3. i 4. Brygada Pancerna, 24. i 25. Pułk Artylerii Pancernej.

Z tej okazji 5 sierpnia 1945 r. na skwerze przy budynku, w którym stacjonowało dowództwo 1. KPanc., uroczyście odsłonięto pomnik czołgu T-34. Brał on udział w walkach pod Budziszynem. Odniósł poważne uszkodzenia w czasie walk z hitlerowskim najeźdźcą. Odsłonięcia dokonał dowódca 1. Korpusu Pancernego, gen. bryg. Józef Kimbar, który powiedział między innymi; „na wieczną pamiątkę czynu zbrojnego polskich pancerniaków”. W 1998 roku czołg T-34 został przesunięty w głąb skweru u zbiegu ulic Jasnogórskiej i Powstańców Warszawy nieopodal Komendy Miejskiej Policji. Otrzymał nowy postument, czołg odnowiono oraz umieszczono tabliczkę informującą o jego pochodzeniu.

Sztab 1. Korpusu Pancernego WP został zakwaterowany w Gliwicach. W miesiącu sierpniu 1945 r. przypadała 1. rocznica sformowania ww. jednostki. W związku z tym Zarząd Miasta wcześniej rozpoczął przygotowania do uroczystości rocznicowej. Kierował nimi ówczesny kierownik Miejskiego Urzędu Informacji i Propagandy Andrzej Jan Ziemilski. 9 sierpnia rozkazem Naczelnego Dowódcy WP dowódca korpusu został mianowany do stopnia generała dywizji.

Dnia 12 sierpnia 1945 r. o godz. 9. 30 na ul. Rybnickiej przy postawionej Bramie Tryumfalnej prezydent Miasta Gliwice Wincenty Szpaltowski i jego zastępca Feliks Kurcz przywitali chlebem i solą zaproszonych gości. Po ceremonii powitania, dowódca 1. Korpusu Pancernego gen. dyw. Józef Kimbar poprowadził gości na plac Krakowski. Wśród przybyłych byli: przedstawiciel Naczelnego Dowódcy WP, dowódca 1. Armii WP, gen. broni Stanisław Popławski, dowódca Wojsk Pancernych i Zmechanizowanych gen. broni Danił Mostowienko, wojewoda Śląsko-Dąbrowski gen. dyw. Aleksander Zawadzki i jego zastępca ppłk Jerzy Ziętek oraz przedstawiciele Armii Czerwonej: gen. lejtnant lotnictwa Nienaszwili i gen. mjr. lotnictwa Kotielnikow. Oprócz wyżej wymienionych, w uroczystości na Placu Krakowskim udział wzięli: Starosta Powiatu gliwickiego Paweł Marquart, wiceprezydent Zabrza Franciszek Trąbalski. Partie polityczne reprezentowali: Jan Głowacki - przewodniczący Komitetu Miejskiego PPS w Gliwicach, Zdzisław Zalewski - przewodniczący Komitetu Powiatowego PPS w Gliwicach, Eryk Babczyk - przewodniczący Komitetu Miejskiego PPR w Gliwicach oraz Paweł Konrad - członek Komitetu Miejskiego PPR w Gliwicach. Komitet Wojewódzki PPR reprezentował Aleksander Berler.
Orkiestra Korpusu pod batutą por. Karłaszewskiego odegrała hymn państwowy. Płk Iwanczura złożył raport gen. broni St. Popławskiemu. Po przeglądzie pododdziałów i powitaniu, została odprawiona msza polowa, którą celebrował kapelan I Korpusu Pancernego WP ks. mjr Ludwik Bartkiewicz bardzo lubiany i szanowany przez żołnierzy. Następnie odbyła się ceremonia wbicia gwoździ. Na drzewcu sztandaru ufundowanego przez społeczeństwo Ziemi Śląsko-Dąbrowskiej znajduje się dziesięć pamiątkowych gwoździ. Nastąpiło poświęcenie sztandaru. Przewodniczący Wojewódzkiej Rady Narodowej – J. Tkacz, w obecności wojewody śląsko-dąbrowskiego, gen. dyw. Aleksandra Zawadzkie¬go, przekazał sztandar gen. broni St. Popławskiemu, który z kolei oddał go w ręce gen. dyw. Józefa Kimbara. 26. Pułk Artylerii Przeciwlotniczej oddał salwę honorową z 12 dział. Generał St. Popławski dokonał dekoracji sztandaru orderami przyznanymi korpusowi za zasługi bojo¬we - Orderem Krzyża Grunwaldu III kla¬sy na podstawie Rozkazu Naczelnego Dowództwa WP Nr 168 z 4.08.1945 r. i radzieckim Orderem Czerwonego Sztandaru, na¬danym Dekretem Prezydium Rady Najwyższej ZSRR z 4.06. 1945 r. i rozkazem dowódcy 2 AWP Nr 133 z 4,07.1945 r.
Poczet sztandarowy na czele z gen. dyw. Józefem Kimbarem przemaszerował przed frontem pododdziałów. Orkiestra odegrała hymn, żołnierze prezentowali broń. Dzień ten został ustanowiony świętem 1. Korpusu Pancernego.

Płaty sztandaru nawiązują do wzoru sztandaru usta¬lonego w 1927 r. Na jednej stronie płatu wprowadzono trady¬cyjne barwy broni pancernej, tj. czarno-pomarańczowe.
Strona główna: czerwony krzyż kawalerski; pola mię¬dzy ramionami krzyża białe. Pośrodku haftowany srebrną ni¬cią orzeł (dziób i szpony złote) w otoku haftowanego złotą nicią wieńca laurowego. Na białych polach cyfry „1", w otoku złotych wieńców laurowych.
Strona odwrotna: czarny krzyż kawalerski; pola między ramionami krzyża barwy pomarańczowej. Pośrodku haftowany złotą nicią napis: „HONOR I OJCZYZNA", w otoku wieńca jak na stronie głównej. Na górnym i dolnym ramieniu krzyża napis haftowany złotą nicią: „WOJEWÓDZTWO ŚLĄSKO-DĄBROW¬SKIE PIERWSZEMU KORPUSOWI PANCERNEMU". Na po¬lach, między ramionami krzyża, haftowane złotą nicią kontury tarcz herbowych.
Płat o wym. 98 x 95 cm, obszyty z trzech stron złotą frędzlą, przy¬mocowany do drzewca za pomocą skórzanej tulei. Drzewce z jasnego politurowanego drewna, skręcone z dwu czꜬci za pomocą mosiężnych okuć. Na drzewcu 10 gwoździ pamiąt¬kowych, srebrnych. Głowica w kształcie orła wspartego na cokole skrzynko¬wym. Przy drzewcu wstęga biało-czerwona zakończona złotą frę¬dzlą oraz wstęga Orderu Krzyża Grunwaldu.
Gwoździe:
1 Prezydent Bolesław Bierut
2 Premier Osóbka Morawski
3 Marszałek Michał Rola-Żymierski
4 Drugi Wojewoda Aleksander Zawadzki
5 Ob. J. Tkacz
6 Pierwszy Wojewoda Śląski Jerzy Jan Antoni Ziętek
7 Ob. Macura
8 Starosta Paweł Marquart
9 Prezydent Gliwic Wincenty Szpaltowski
10 Ob. Baryła

Naczelny Dowódca WP marszałek Polski Michał Rola-Żymierski, przesłał telegram gratulacyjny, który odczytano zebranym. W telegramie stwierdził, że 1. Korpus Pancerny na szlaku bojowym od Nysy Łużyckiej do Mělnika w Czechosłowacji okrył sławą oręż polski i żywi nadzieję, że tak jak w owe pamiętne dni, tak i dzisiaj stać będzie na straży granic Polski, jej wielkości i niepodległości. Pierwsza uroczystość rocznicy urodzin 1. Korpusu Pancernego WP na pl. Krakowskim zakończyła się w potokach ulewnego deszczu. W godzinach popołudniowych dowództwo korpusu podejmowało gości obiadem w kasynie 2. Brygady Pancernej a w godzinach wieczornych odbyła się zabawa taneczna połączona z występami śląskich zespołów artystycznych. Była to jednak ostatnia defilada i ostatnie święto Korpusu.
Na początku października rozkazem Naczelnego Dowódcy Wojska Polskiego Nr 0278/Org. z 5 października 1945 r. podjęto decyzję o jego rozwią¬zaniu, co spowodowane było przede wszystkim trudną sytuacją w sprzęcie pancernym (zbyt mała liczba wozów bojowych) oraz rezygnacją z utrzy-mywania korpusów w Wojskach Lądowych. W ciągu miesiąca rozfor¬mowano dowództwo korpusu i część jego oddziałów. Jednostki bojowe (brygady i pułki) rozdzielono pomiędzy pięć Okręgów Wojskowych. W ŚOW, gdzie dotychczas stacjonował 1. Korpus Pancerny, pozostały: 3. Bry¬gada Pancerna, 24., 25. i 27. Pułk Artylerii Pancernej (wszystkie w Opolu) oraz 2. Batalion Rozpoznawczy w Zabrzu. Do OW Poznań przeszła 2. Brygada Pancerna, którą rozlokowano we Wrześni, OW Kraków – 4. Brygada Pancerna umieszczona w Tarnowie i OW Łódź – 1. Brygada Piechoty Zmotoryzowanej. Na podstawie rozkazu ND WP Nr 033/Org. z 19 marca 1946 r. rozformowano 1. Brygadę Piechoty Zmotoryzowanej, a 2., 3. i 4. Brygadę Pancerną przeformowano na 2., 6. i 8. Pułk Czołgów. Starsi żołnierze zostali zdemobilizowani. Wielu z nich osiedliło się na Ziemiach Zachodnich, jako osadnicy wojskowi. Młodsi pozostali w Wojsku Polskim, by szkolić i wychowywać przyszłe roczniki pancerniaków.

Kontynuatorami „drezdeńskich pancerniackich tradycji” jest od 1967 r. 11. Dywizja Pancerna w Żaganiu, która na podstawie rozkazu nr 025/MON z 30 września 1967 r. przyjęła wyróżniającą nazwę „Drezdeńska”, stając się w ten sposób spadkobierczynią bojowych tradycji 1. Korpusu Pancernego Wojska Polskiego. Miano to przyjęły także jej żagańskie pułki czołgów, 3. Pułk Czołgów Średnich i 8. Pułk Czołgów Średnich, dziedzicząc tradycje 3. Brygady Pancernej i 4. Brygady Pancernej.
Obecnie dawny 8. Drezdeński Pułk Czołgów Średnich, po wielu zmianach struktural¬nych, występuje pod nazwą 34. Brygady Kawalerii Pancernej. Jednostka dalej kontynuuje tradycje 4. Brygady Pancernej, a jeden z jej pododdziałów (dywizjon artylerii samobieżnej) tradycje 24. Pułku Artylerii Pancernej. Po rozformowaniu w 1989 r. 3. Drezdeńskiego Pułku Czołgów Średnich, tradycje „drezdeńskich pancerniaków” zostały przekazane do Świętoszowa, gdzie w 1994 r. przejął je 3. batalion czołgów 120. Husarskiego Pułku Zmechanizowanego (obecnie 24. Batalion Ułanów 10. Brygady Kawalerii Pancernej).

Od 2005 r. pancerniackie tradycje kontynuuje powstałe w listopadzie Stowarzyszenie Żołnierzy i Pracowników Wojska 3. Drezdeńskiego Pułku Czołgów Średnich w Żaganiu. 6 maja 2016 r., podczas obchodów 65. rocznicy powstania 22. Samodzielnego Pułku Czołgów, wiceprezes Zarządu Klubu Kombatantów 1. Drezdeńskiego Korpusu Pancernego WP, płk w st. spocz. Eugeniusz Praczuk odczytał i wręczył prezesowi Stowarzyszenia Żołnierzy i Pracowników Wojska 3. Drezdeńskiego Pułku Czołgów Średnich płk. rez. Stefanowi Kozakowi Akt Nadania „imienia 3. Brygady Pancernej” 1. Korpusu Pancernego w/w stowarzyszeniu. W 2014 r. na Cmentarzu Komunalnym w Żaganiu odsłonięto pomnik poświęcony żołnierzom i pracownikom cywilnym wojska żagańskich jednostek wojskowych stacjonujących od 1945 r. Pomnik wykonano ze strzegomskiego granitu, wg projektu Andrzeja Miernickiego i dzięki staraniom „Stowarzyszenia 3. pcz”, odsłonięto 13 czerwca 2014 r. podczas I Zlotu Żołnierzy Garnizonu Żagań. Pomnik tworzą osobno stojące dwie cyfry „1”, które nawiązują do 1. Korpusu Pancernego WP i 1. Polskiej Dywizji Pancernej. Razem, jako „11” utożsamiają 11. Lubuską Dywizję Kawalerii Pancernej w Żaganiu. Przysięga żołnierska złożona w frontowym mundurze na wierność Rzeczypospolitej Polskiej, pozostała na trwałe w sercach i obowiązkach wobec Ojczyzny. Ich pokolenie po zakończeniu działań wojennych przyjęło na swoje barki – odbudowę miast leżących w gruzach, spalonych wsi, zrujnowanych fabryk i walkę z analfabetyzmem. Dawni żołnierze masowo włączyli się w odbudowę Ojczyzny. W starych zbiorach fotografii często pokrytych patyną czasu - widzimy tylko cząstkę z 11000 żołnierzy 1. Korpusu Pancernego WP. Widzimy młodzieńców, co przed ponad 80 laty wygrali wojnę oraz tych, którzy tamte ślady utrwalają w przekazach, literaturze i pomnikach dla potomnych. Prowadzą swoją działalność kombatancką z myślą zachowania bohaterskich czynów w pamięci dziejów narodu polskiego.

Bibliografia:
Szlakiem bojowych tradycji 3. Brygady Pancernej, Wiesław Chłopek, Stefan Kozak, Andrzej Miernicki
Pierwszy Pancerny, Michał Wasilewski
Drezdeński Korpus Pancerny WP w operacji łużycko-praskiej, Waldemar Gajewski
Sztandary ludowego Wojska Polskiego 1943-1974, Wanda Bigoszewska, Henryk Wiewióra
Rok ostatni - rok pierwszy, Gliwice 1945, Bogusław Tracz, Muzeum w Gliwicach seria monograficzna nr 9
Muzeum w Gliwicach, MG1/F/3871-3877
Archiwum Państwowe w Katowicach Oddział w Gliwicach
Kronika 1. Korpusu Pancernego
Kronika Klubu Kombatantów 1. Drezdeńskiego Korpusu Pancernego Wojska Polskiego
Kronika 34. Drezdeński Batalion Czołgów Ciężkich i Artylerii Pancernej, syg. Archiwum Wojskowe Oleśnica 11612/99/4
Muzeum Wojska Polskiego, Sztandar 1. KPanc – Syg. 51358
Archiwum Stowarzyszenia 3. pcz

mjr Andrzej Miernicki

Admin. Andrzej Miernicki